නොමළ කලාකරුවෙකු ලෙස මියෙන්න: ධර්මසේන පතිරාජගේ සමුගැනීමෙන් වසරකට පසු!

(2019 පෙබරවාරි 03

 වැනි දින ‘අනිද්දා‘ පුවත්පතේ පළවූවකි.)

ආචාර්ය ධර්මසේන පතිරාජ අප අතුරින් සමුගෙන වසරක් ගෙවී ගියේ පසුගිය 28 වැනිදා ය. සිනමාකරුවෙකු, විශ්වවිද්‍යාල ආචාර්යවරයෙකු, සමාජ ක්‍රියාධරයෙකු ඈ නන්විධ භූමිකා සිය ජීවන ගමන්මග තුළ නිරූපණය කළ පතිරාජගේ සමුගැනීමෙන් වසරක් ගෙවුණු තැන ඔහුගේ සමීපතමයින් ඔහු සිහි කරනු වස් යොදාගෙන තිබුණේ සමරු දේශනයක් සහ චිත්‍රපට ප්‍රදර්ශනයකි. ‘විචාරාත්මක දුරස්ථභාවය සහ කලාකරුවාගේ සංස්කෘතික කාර්ය’ යන මැයෙන් වූ දේශනය පේරාදෙණි විශ්වවිද්‍යාලයේ සිංහල අධ්‍යයනාංශයේ මහාචාර්ය ලියනගේ අමරකීර්ති විසින් පවත්වනු ලැබූ අතර පතිරාජයන්ගේ සුහුරුම සිනමා කෘතියක් වූ ‘පාර දිගේ’ දෙසුමෙන් අනතුරුව තිරගත කෙරිණි. සමරු සැඳෑව පැවැත්වුණු චිත්‍රපට සංස්ථාවේ තරංගනී සිනමා ශාලා පරිශ්‍රය අතුරු සිදුරු නැතිව පිරීගොස් තිබුණු අතර දෙසුම හා සිනමා දැක්ම හා ඇතැමුන් එක්ව උන්නේ ශාලාවේ බිම වාඩිගෙන ය.

පතිරාජ වැනි විශිෂ්ටයෙකු නොමියෙන බවට වන සාක්ෂියක් එහි වන බව එම පැය කිහිපය තුළ සිදුවුණු කාර්යයන් පසුපස වූ බව දෙසුමෙහි ශ්‍රාවකයෙකු ලෙසත්, සිනමා කෘතියෙහි ප්‍රේක්ෂකයෙකු ලෙසත් ශාලාවේ අසුන්ගෙන සිටි මට හැඟී ගොස් තිබිණ. යට කී, බොහෝ සෙයින් කාලෝචිත හා නිරතුරුව විමසා බැලිය යුතු කරුණුවලින් සමන්විත දෙසුම සහෘද කලාකරුවන් ඇතුළු ක්‍රියාකාරී පුරවැසි ප්‍රජාවක් අභියස තබන්නටත්, දශක තුනකටත් වඩා පෙර සමයක තැනුණු ‘පාර දිගේ’ යළි එම පිරිස අභියස තබමින් යම් සර්වකාලීන බවකින් හෙබි සිනමාත්මක ප්‍රකාශනයක රුවගුණ පිළිබඳ සජීවි සාකච්ඡාවක් තනන්නටත් කලාකරුවෙකුට හැකි නම් ඔහු මිය ගොස් තිබිය හැකි ද?

පතිරාජගේ ජීවන විලාසය ඔහුගේ මරණින් පසුව වුව, ගුණ කථන, ආගමික පුන්‍යානුමෝදනා, දාන මාන, ඔහුගේ දෙන අභියස තැබුවේ නැත. ඩබ්ලිව්.ජයසිරි 28 දා සමරු සැඳෑව අරඹමින් මහාචාර්ය අමරකීර්තිට දෙසුම සඳහා ආරාධනා කළේ ද පතිරාජයන්ගේ නික්ම යෑමෙන් සත් දිනකට පසු ඔහුගේ මහනුවර නිවසේ දී ඔහු සිහි කළ ලෞකික ස්වරූපය මෙනෙහි කරමිනි. දශක සතක් ඉක්මවූ ඔහුගේ ජීවන ගමන වඩාත් සෘජු, විශ්වසනීය, සමාජය පිළිබඳ විවරැති මනසකින් හෙබි කලාකරුවකුගේ වගකීම්සහගත බව ප්‍රකට කර ඇති බව වඩාත් ප්‍රත්‍යක්ෂ වන්නේ දැන් හැරී යළි විමසන විට ය. සෑම කෙනෙකුටම මරණය වැළඳගත හැක. එහෙත් මිය ගිය පසු ජීවත් විය හැක්කේ අතලොස්සකට ය. කලාකරුවෙකු ලෙස මරණින් මතු වඩාත් සක්‍රිය ලෙස සිය ජීවන දැක්ම සමාජගත කරන්නට හැකි විලාසය පතිරාජ සොයාගෙන ඇති බැව් 28 සැඳෑව එහි රැස්ව උන් පිරිසට සාක්ෂි සැපයී ය.

කලාකරුවෙකුගේ සංස්කෘතික කාර්ය පිළිබඳ සාකච්ඡා කරමින් ජාතිය සහ සම්ප්‍රදාය අතේ දුරින් තබා ගැනීම, බහුවිධ සංස්කෘතික ස්වරූප පිළිගනිමින් ‘අනන්‍යතාව’ වෙතින් දුරස්වීම, අතීතය යථා පරිදි අවබෝධ කරගැනීම, පරමාර්දර්ශී රූපය හා තත්‍ය රූපය සමබරව වටහා ගැනීම ඇතුළු අනු කරුණු සාකච්ඡා කෙරෙන දෙසුමක් සිය මරණින් මතු පළමු අනුස්මරණය වෙත තබන්නට හැකි ජීවිතයක් ගත කරන කලාකරුවන් කොපමණ පිරිසක් අපට ‘සජීවී’ කලාකරුවන් අතුරින් සොයාගත හැකි ද? ඒකමානීය සහ ඒකාකෘතික රූප ස්වරූප මත තබමින් ජාතිය, ආගම, ජන වර්ගය, ඉතිහාසය ඇතුළු නන් කාරණා සිය සමාජ හා දේශපාලනික අපේක්ෂා වෙනුවෙන් වර නගමින් නොදියුණු දේශපාලනික භාවිතාවන් වෙනුවෙන් ඒ වෙන්දේසි දමන ‘කලාකාර’ භූමිකාවකට (මරණින් මතු වුව) වඩා පොහොසත් සංස්කෘතික කථිකාවකට ඉඩ සළසා දීම වෙනුවෙන් පෙනී සිටිය හැකි ද?

පතිරාජයානු භූමිකාවේ අගය වඩාත් ඉහළ නැගෙන්නේ එවන් වටපිටාවක ය. සිය සමාරම්භක කෘතිවල පටන් තරුණ ගැටළු හා අර්බුද පිළිබඳ, ආර්ථික, දේශපාලනික හා සමාජයීය විෂමතා පිළිබඳ (අහස් ගව්ව, බඹරු ඇවිත්, පාර දිගේ) සාකච්ඡා කරමින්, යුද්ධය පිළිබඳ සවිඥාණික විරෝධාත්මක මැදිහත්වීමක් (සොල්දාදු උන්නැහෙ) සිදු කරමින්, කුලය, පන්තිය වැනි සාධක වඩා සක්‍රීය ලෙස ජනවර්ග සියල්ල වෙතම පාහේ සිදු කරන බලපෑම පිළිබඳ (පොන්මනි) සාකච්ඡා කරමින් ඔහු සිදු කළ සිනමා රූපය හරහා වූ දේශපාලනික මැදිහත්වීම, සිය ජීවන පැවැත්ම තුළ ද සක්‍රියව පවත්වාගෙන ගිය බව යාපන විශ්වවිද්‍යාලයේ සිංහල අධ්‍යයනාංශයේ ඔහු ගත කළ සමය පිළිබඳ අතීත වෘත්තීන් දෙස් දෙයි. තීරණාත්මක දේශපාලනික වෙනස්කම් සිදු වුණු සමයන්හිදී, (අමරකීර්ති සිය දෙසුමේ දී පෙන්නුම් කළ පරිදි) යම් විචාරාත්මක දුරස්ථභාවයකින් යුතුව වුව ඒ සඳහා සක්‍රිය මැදිහත්වීමට දායක වීම ඔහු තුළ වූ සමාජ වගකීම පෙන්වා දෙයි.

60-70 දශකයන් හිදී පෙරටුගාමී කලාකරුවෙකු ලෙස නාට්‍ය සහ සිනමාව ආශ්‍රිතව සිය කලාත්මක ප්‍රකාශනයන් සමාජගත කිරීම ඇරඹූ පතිරාජයන් වෙත ඒ හරහා සමාජය අභියස තැබිය යුතු ආඛ්‍යානයන් පිළිබඳ සුපැහැදිලි අදහසක් තිබූ බව ‘පාර දිගේ’ දෙස් දුන්නේ යළිත් එම කළු සුදු රූප එකතුවේ තිගස්සවන සුළු සිනමාත්මක ජවය අප ඉදිරියේ ප්‍රතියමාන කළ හෙයිනි. අජිත් තිලකසේනගේ විශිෂ්ට තිර රචනයක් සමග වුව, විජය කුමාරණතුංගගේ සහ ඉන්දිරා ජොන්ක්ලාස්ගේ මහරු චරිත නිරූපණ හමුවේ වුව, ඩොනල්ඩ් කරුණාරත්නගේ විස්මයාවහ කැමරා මෙහෙයවීම හමුවේ වුව, වඩාත් විවරැති මනසකින් හෙබි නිර්මාණකරුවෙකු ලෙස පතිරාජ මෙහෙයුම් අසුනේ නොවී නම් ‘පාර දිගේ’ නිමවෙන්නේ නැත. අභූතරූපී නාට්‍ය වෙත ඔහු තුළ වූ ආසක්ත බව විටෙක ද, ප්‍රංශ නව රැල්ල හා/හෝ ජර්මානු ප්‍රකාශනවාදය වෙත ඔහු තුළ වූ නැඹුරුව විටෙක ද, ඉතාලි නව යථාර්ථවාදය වෙත ඔහු වෙත වූ ප්‍රේමය තවත් විටෙක ද කෘතිය තුළින් නැගෙයි. එහෙත් ඒ ඔහු නගන්නට තැත් දරණ ගැඹුරු සමාජ දේශපාලනික සාකච්ඡාව එම රූප වියමන තුළ සිනමාත්මකව බහාලමින් මිස රළුව හෝ කටෝරව නම් නොවේ.

මරණය හෝ නික්ම යෑම වඩා සතුටුදායක, ස්ව ආත්මය පමණක් නිවන වෙත යවන, පශ්චාත් මරණ සමයකට වඩා වඩාත් සක්‍රීය හා පොහොසත් සංවාදයක් සෙසු ජීවත් වන ආත්ම දහස් ගණනක් හමුවේ තබන්නට පතිරාජයන් සමත්වී ඇත. අමරකීර්තිගේ දෙසුමෙන් අනතුරුව පතිරාජයන්ගේ කණිටු පුත් මිලින්ද පතිරාජ මා වෙත පැවසූ පරිදිම අප වෙත ඇත්තේ තාවකාලික ජීවිතයන් ය. ඒ සදාකාලික වීම කෙසේ වුව වඩාත් ඵලදායක වීම සිදු වන්නේම ගෙවෙන හෝ ගෙවුණු ජීවිතාත්මයේ දශක කිහිපය ඉක්මවූ කාල සමයක් පුරවැසියා වෙත තබන්නට අපට හැකිවීම මත ය. කලාකරුවකු වඩාත් සාර්ථක වූයේ යැයි අපට තුටු විය හැක්කේ ද එවිට ය.

“අපි හරියට විසි කරල දාපු එඬරු දඬු වගේ... මුල් නෑ... ඒත් දලු එනව!”

ඉහත ‘පාර දිගේ’ හි චන්දරේගේ ප්‍රකාශය නැවත නැවතත් අපගේ ජීවිත හමුවේ වර නගමින් සමාජයේ ඇති අසංවිධිත බව හා අපගේ ජීවිත තුළ ඇති අපේක්ෂාභංග බව අපට පෙන්විය හැක. එහෙත් චන්දරේ අපට මුණ ගැස්වූ පතිරාජ නික්ම ගොස් ඇත්තේ චන්දරේලාගේ සහ ස්වර්ණලාගේ ජීවිත අභියස බොහෝ දෑ ඉතිරි කොට බව අප අමතක නොකළ යුතු ය. එමතු නොව, නිරතුරුව මෙනෙහි කළ යුතු ය. අඩුම තරමින් එඬරු දණ්ඩකට හෝ මුල් සහිතව නැගෙන්නට බිමක් තනාගත හැක්කේ එවිට ය.

-ප්‍රියන්ත ෆොන්සේකා -