ප්‍රාසාංගික කලාවට එරෙහිව කොවිඩ්-19 සහ කොවිඩ්-19ට එරෙහිව ප්‍රාසාංගික කලාව

 (2020 ‍‍නොවැම්බර් 22 වැනි දින ‘අනිද්දා‘ පුවත්පතේ 'හෙට ගැන සිතා' තේමාව යටතේ පළවූවකි)

පේරාදෙණි ලලිත කලා අංශය මගින්
 පවත්වන්නට නියමිත සංවාදයේ
පෝස්ටරය

කොවිඩ්-19  පසුගිය වසර අවසානයේ කරලියට පැමිණීමත් සමග නව ඇවතුම් පැවැතුම් රටාවන්  රැසක් සමාජය වෙත හඳුන්වා දෙනු ලැබිණ. සෙස්සන්ගෙන් හැකි පමණ දුරස්ථව කල්ගත කිරීම හෙවත් සමාජ දුරස්ථභාවය හඳුන්වාදීමත් සමග සමාජය වෙත පැමිණියේ නව ජීවන ස්වරූපයකි. මීටරයක දුර, මුහුණු ආවරණය, නිවසටම වී කල් ගෙවීම ඇතුළු වෛරස විරෝධී ක්‍රම පිළිවෙත් තවත් සජීව කලාප ගණනාවකටම සෘජුව පහර එල්ල කළේ ය. ඒ අතර වඩාත් ප්‍රමුඛ කලාපයක් වූයේ ප්‍රාසාංගික කලා අවකාශයයි.

භෞතිකවව එකිනෙකා මුණ ගැසී, බොහෝවිට ස්වකීය ශරීර ද දායක කර ගනිමින්, නර්තනය, නාට්‍ය හා රංගය ආදී සජීව කලාවන් ප්‍රේක්ෂකයා වෙත තැබූ එම අවකාශවල ක්‍රියාකාරීව කටයුතු කළෝ බොහෝ අංශවලින් අසරණව ගියෝ ය. එක් අතෙකින් සිය නිර්මාණයන් සූදානම් කරගැනීම සඳහා එකිනෙකා මුණගැසීමට නොහැකි වීම ඔවුන් වෙත අභියෝගයක් ලෙස පැමිණි අතර, අනෙක් අතින් සූදානම් කළ රංග කටයුතු ප්‍රේක්ෂකයා හමුවේ තැබීමට නොහැකිව තවත් අභියෝගයක් නිර්මාණය වී තිබිණ. ‘ලොක් ඩවුන්’ කාල සීමා දිගුවත්ම සදා නිම කළ නිර්මාණවල පුහුණුව බිඳ වැටීම හේතුවෙන් (වරෙක මගේ කලා විචාරක මිතුරෙක් මෙය හඳුන්වා තිබුණේ නාට්‍යවල ‘බැටරි බැසීම’ ලෙස ය.) යළි ඒ වේදිකාගත කිරීම පිණිස මුහුණ දිය යුතු අර්බුද ගණනාවක් නිර්මාණය විය. ඒ හා සමග, ආදායම් බිඳ වැටීම (අප රට වැනි සමාජයක කලා නිර්මාණකරුවන් බහුතරය ස්ථිර ආදායමක් නොලබන්නන් බැවින්) හේතුවෙන් ඔවුන්ගේ දෛනික ජීවිතය පවත්වා ගැනීමේ අර්බුද පිළිබඳ ව ද සාකච්ඡා මතු විණ. 

පළමුව වැසී ගියේ ද, කොරෝනා ‘රැළි’ බැස ගිය පසු, අවසානයේ විවෘත වූයේ ද, නාට්‍ය හා සිනමා ආදී ප්‍රාසංගික කලාව හා බැඳුණු ශාලා ඇතුළු රංග අවකාශයන් ය. එය, දේශීය හා ජාත්‍යන්තර වශයෙන් විමසූ කල්හි යම් වෙනස්කම් පැවතිය හැකි වෙතත්, ප්‍රාසංගික කලාව වෙසෙසින්ම යෝජනා කරන්නේ ද එකිනෙකා හා සමීප වුණු කලා භාවිතයක් බැවින් එය වෙත සීමා පැනවීම මග හැර යා හැක්කක් ද නොවන්නේ වෛරසයේ ස්වරූපය සියයට සියයකින්ම ප්‍රාසංග කලා භාවිතයේ අවැසියාවන්ට එරෙහිව ප්‍රතිමුඛව පිහිටන හෙයිනි.

කෙසේ වෙතත්, ප්‍රාසාංගික කලාවට එරෙහිව කොවිඩ්-19 සිටගත් විගසම කොවිඩ්-19ට එරෙහිව ප්‍රාසාංගික කලාව ද සිය කටයුතු ඇරඹි බව වඩාත් අවධානයෙන් අදාල කලාප විමසන්නෙකුට පෙනී යනු ඇති අතර මගේ මෙම කුඩා තීරු ලිපියේ යොමුව ද එය නොදුටු අයෙකු වේ නම් එය දක්වා ලමින්, දුටු නුදුටු සැමට මෙම සුවිශේෂ කඩඉමෙහි වැදගත්කම අවධාරණය කිරීම ය.

කලාව යනු අප සමාජය ඉතා පසුගාමී ලෙස හඳුනාගෙන ඇති පරිදි විද්‍යාව, ගණිතය ඈ භෞතික විද්‍යාත්මක විෂයය ධාරාවෙන්ගෙන් පසුව තැබිය යුතු හෝ හැකි විෂයය පද්ධතියක් නොවේ. පෘතුගීසි - ඇමරිකානු සම්භවයක් සහිත, ස්නායු විද්‍යාඥයෙකු වන, දකුණු කැල්ෆෝර්නියා විශ්වවිද්‍යාලයේ මහාචාර්ය අන්තෝනියෝ දමාසියෝ පවසන පරිදි මිනිසාගේ භාවයන් සමාජ සංජානනයේ දී හා තීරණ ගැනීමේදී ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කරනු ලබයි. එනිසාමත් (හා එනිසාම නොවෙතත්), සෞන්දර්යය, කලාව හා ඒ හා බැඳි ක්‍රියාකාරකම් හා සංවාද, අපට වෛරස ක්‍රියාකාරීත්වයක් කෙළවර දකින තුරු පසෙක තැබිය යුතු නොවේ. (සහ, කලාව තුළ ක්‍රියාත්මක මනසකට හා/හෝ ශරීරයකට එය කෙළවර දක්වා නවතා තබනු නොවන්නට ද ඉඩ ඇත.)

කොවිඩ් - 19 පළමු ‘ලොක් ඩවුන්’ සමයේ ම  ‘සූම්’ පරිගණක යෙදවුම හරහා තැනුණු අශෝක හඳගමගේ ‘ඇල්කොහොල් නැති බියර්’ කෙටි චිත්‍රපටයට විශාල අවධානයක් මෙරට දී සැදුණේ මේ පසුබිමෙහි දී ය. රටවල් දෙකක, අවකාශ 4ක උන් 5 දෙනෙක් (හෝ කිහිප දෙනෙක්) එහි කතා පුවත අප වෙත තබා තිබුණු අතර අධ්‍යක්ෂවරයා එකදු නළුවකු හෝ නිළියක අසළ භෞතිකව නොසිටි බව පෙනී ගොස් තිබිණ. ‘ලොක් ඩවුන් ස්ටෝරීස්’ කෙටි ටෙලි නාට්‍යය නාමල් ජයසිංහගේ නිර්මාණ අධ්‍යක්ෂණය යටතේ නිර්මාණය වූයේ ද, එවැනි කී, නොකී මැදිහත්වීම් ඔස්සේ තවතවත් කටයුතු සඳහා නිර්මාණකරුවන් යොමු වූයේ ද මේ පසුබිමෙහි ය.     

මෙරට කොරෝනාවේ දෙවැනි රැල්ල වන විට ලෝකය පුරාම බරපතල ලෙස හමුවන ‘කොරෝනාට එරෙහි’ කලා භාවිතයන් හඳුනාගත හැක. අතථ්‍ය (virtual) අවකාශවල සිදු කෙරෙන, අනාගත සුභ සිහින පසුබිම් කරගත් නාට්‍ය හා නිර්මාණ පුහුණුවීම් එහිලා වැදගත් ය. දශක ගණනාවකට පසු සිදුවන ස්වකීය වේදිකාගමනය සංඥා කරමින් අශෝක හඳගම වේදිකා නාට්‍යයක පුහුණුවීම් ‘සූම්’ හරහා සිදු කරන අන්දම සමාජ ජාල ඔස්සේ බෙදාගෙන තිබිණ. සෙමින් හෝ වේගයෙන් ගිය ගමන නවතා ලූ වෛරසයට එරෙහිව සිට ගනිමින් තවත් නිර්මාණකරුවන් කිහිප දෙනෙකුම සිය ‘වැඩ’ ආරම්භ කර තිබුණේ ‘ලොක් ඩවුන්’ බිම සිටම ය. 

‘දැන් ඔයාල කොහොම ද නේද නටන්නෙ, රඟපාන්නෙ??”

සෙසු මානව හා ශාස්ත්‍ර විද්‍යා අධ්‍යාපන අංශ කම්පිතව (හෝ කලාතුරකින් මොහොතක සෝපාහාසාත්මකව) ප්‍රාසාංගික කලා අංශ වෙතින් විමසද්දී ඔවුන් ද සිය පියවර ස්වරූප වෙනස් කොට තිබිණ. ඒ අනුව, ශ්‍රී පාලි මණ්ඩපයේ ප්‍රාසංගික කලා අවසන් වසර නාට්‍යය මෙවර ගුවන් විදුලි නාට්‍ය ස්වරූපයක් ලෙස නැගී, දෙවනුව දෘශ්‍ය මාධ්‍ය වෙත සම්ප්‍රේෂණය කිරීමේ ප්‍රවණතා විමසනු ඇත. පේරාදෙණියේ (මා සේවය කරන) නාට්‍ය විද්‍යාර්ථීහු සිය කෙටි නාට්‍ය ත්‍රිත්වයක් ‘සූම්’ පුහුණුවීම් ඔස්සේ නංවමින් සිටින අතරම, එහි නර්තන, නාට්‍ය හා සංගීත ආචාර්ය හා ශිෂ්‍ය ප්‍රජාව විදේශ රටවල සම-ස්වරූපයේ ආයතන සමග අන්තර්ජාල පුහුනුවීම් ආදිය ද සිදු කරන්නේ, නව යෝජනා හරහා නැගුණු නිර්මාණ අවකාශ පෝෂණය කරනු පිණිස ය.

ඒ හා සමග, අදාල විශ්වවිද්‍යාල හා පර්යේෂණ ආයතන ද මේ නව ප්‍රතිමුඛ වීම විෂයානුබද්ධව ගොස් විමසයි. දෙසැම්බරයේ සෞන්දර්ය කලා විශ්වවිද්‍යාලයේ පැවැත්වීමට නියමිත ජාත්‍යන්තර සම්මන්ත්‍රණය ‘කොවිඩ් සමයේ සෞන්දර්ය ඉගැන්වීම මුහුණදෙන අර්බුද’ හා සම්බන්ධ ය. එළඹෙන 27 වැනි සිකුරාදා සූම් හරහා පැවැත්වෙන, පේරාදෙණියේ ලලිත කලා අධ්‍යයනාංශය සංවිධානය කරන, ‘කොවිඩ් 19 හමුවේ රංග සහ නර්තන කලාවන් මුහුණ දෙන අභියෝග’ නමැති විද්වත් කතිකාව ද ඒ පිළිබඳ ව ය.

කලාවට කොවිඩ් ප්‍රතිමුඛ වී ඇති බව සැබෑ ය. එහෙත් එය ජය ගෙන හෝ ජය ගනු නැත.

-ප්‍රියන්ත ෆොන්සේකා -