Thursday, October 31, 2019

කලාව හා සංස්කෘතිය වෙත ඇස් දැල්වීම: පුරවැසියෙකුගේ ඇසින්


(2019 ඔක්තෝබර් 27 වැනි දින ‘අනිද්දා‘ පුවත්පතේ පළවූවකි)

මෙම කුඩා තීරුව ලිවීම සඳහා ‘අනිද්දා‘ කලා පිටු සංස්කාරකවරයාගෙන් ආරාධනය ලැබුණු අවස්ථාවත්, එහිදී ඇතිවූ කෙටි සංවාදයත් මට අදටත් හොඳින් මතක ය.

“සිනමාව ගැන ලියන්න ද ඕනෙ?“

“නෑ. සාහිත්‍යයයි කලාවයි ගැන පොදුවේ ලියනව නම් හොඳයි!“

ආරාධනය පිළිගනිමින් එදා පටන් අද දක්වාම ලියමින් පැමිණියේ සාහිත්‍යය හා කලාව මෙන්ම ඒ හා බැඳුණු ක්ෂේත්‍ර ඔස්සේ අවධානය යොමු කරමින්, පොදුවේ සංස්කෘතික පුරවැසියෙකු මුණගැසෙන හා සාහිත කලා කෙත් පිළිබඳ දැල්වුණු ඇස් ඇති සමාජයක් ගොඩ නැගීම සඳහා වන අරමුණක් පෙරදැරිව ය. මේ ලිවීම අරඹා දැන් වසරකට වඩා ගත වී ඇති අතර, ඒ අතරතුර මුණගැසෙන නියත දේශපාලනික අවස්ථාවක් අප අභියස මේ වන විට ඇත. ඒ ජනපතිවරණයයි.

ජනපතිවරණයත්, ඒ හා සමග ඉදිරි වසර තුළ හමුවන්නට ඉඩ ඇති මහ මැතිවරණයත් මා හා සමග මේ පුවත්පතේ ඔබ දකින මෙම සාහිත කලා අතිරේකයේ ලියන බහුතර සහෘද ලේඛකයින් මෙන්ම මෙහි නොලියන නමුත් ක්‍රියාකාරීව මැදිහත් වෙමින් උන් පිරිසක්, අනවරතව අවධානය යොමු කරමින් උන් කලාපයක් වෙත තවත් පිරිසකගේ සුවිශේෂ අවධානයක් යොමු වන්නට කටයුතු යෙදෙන සමයකි. ඒ කලාව හා සංස්කෘතියයි. අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍යය, විරැකියාව, ආර්ථික අර්බුදය, ණය බර වැනි මාතෘකා අතර තරමක් පහළින් හෝ නමුත් සාමාන්‍ය සමයට වඩා වැඩි අවධානයකින් ‘කලාව හා සංස්කෘතිය‘ පිළිබඳ සඳහන ද හමුවීම මැතිවරණ සමයන්හි නියත සාධකයකි.

කෙසේ වෙතත්, මෙවර ජනපතිවරණ තරග වේදිකාව තුළ, ගෙවුණු දශක ගණනාවක ඔස්සේ පැමිණෙන විට හමු නොවුණු ‘කලාව හා සංස්කෘතිය‘ පිළිබඳ සුවිශේෂ අවධානයකින් ලියැවුණු වෙනම ලියැවිල්ලක් හමුවෙයි. ඒ පසුගිය 20 වැනි ඉරිදා බත්තරමුල්ල වෝටර්ස් එජ් හිදී එළි දක්වන්නට යෙදුණු ජාතික ජන බලවේගයේ ‘කලා හා සංස්කෘතික ප්‍රතිපත්තිය‘යි. සෑම මැතිවරණයකදීම පාහේ ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් ඉදිරිපත් කරන්නට යෙදුණු ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනවල ‘කලාව හා සංස්කෘතිය‘ පිළිබඳ ලියැවුණු පරිච්ඡේදයක් හෝ නැතිනම් අංගයක්, උප කොටසක් හෝ හඳුනාගත හැකිව තිබුණ ද අදාල පක්ෂය ‘කලාව හා සංස්කෘතිය‘ සම්බන්ධයෙන් දරණ ප්‍රතිපත්තිය කවරේදැයි දීර්ඝ ලෙස වෙන්ව ගෙන ප්‍රකාශයට පත් කළ අවස්ථාවක් වී දැයි සැක සහිත ය. එසේ හෙයින්, පුරවැසියෙකු වශයෙන් මෙන්ම ‘කලාව හා සංස්කෘතිය‘ පිළිබඳ ක්‍රියාකාරී විශ්වවිද්‍යාල ආචාර්යවරයෙකු හා සමාජ ක්‍රියාධරයෙකු වශයෙන් එළිදක්වා ඇති ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනය විමසීමට හා ඒ පිළිබඳ සාකච්ඡාවක් ඇරඹීමට ආරාධනා කිරීම අගනේ යැයි විශ්වාස කරමි.

ජාතික ජන බලවේගය හා එන ජාතික විද්වත් සංවිධානයේ කලා හා සංස්කෘතික අනුකමිටුව (සෙසු ක්ෂේත්‍ර සඳහා වෙන් වෙන් අනුකමිටු සිදු කළ බැව් කියැවෙන පරිද්දෙන්ම) ස්වකීය විෂයය ක්ෂේත්‍රය අරඹයා මෙම ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනය සකස් කොට ඇත. දේශපාලනික වශයෙන් අප කුමනාකාර මතිමතාන්තරයක් දැරුව ද, අදාල ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනයේ අදහස්වලට කුමන මට්ටමකින් එකඟ වූව ද, නොවූව ද මෙම මැදිහත්වීම සාධනීය බැව් ‘සිතන්නට හැකි‘ සෑම පුරවැසියෙකුගේ අදහස වනු ඇතැයි සිතමි. එයට පළමු හේතුව, කලාව හා සංස්කෘතිය වෙන්ව සහ ගැඹුරින් ගෙන, ස්වකීය සමාජ- දේශපාලනික හා සංස්කෘතික දැක්ම තුළ හිඳිමින් ඒ ජනගත කරන්නට පෙළඹෙන සම්ප්‍රදායක් මෙයින් ආරම්භ වීමයි. දෙවැනි හේතුව, මෙම පියවර සෑම ප්‍රධාන පක්ෂයක්ම හා පෙරමුණක්ම සාධනීය ලෙස පිළිගතහොත් (ඔවුන් එය නියත වශයෙන්ම සළකා බැලිය යුතුය යන්න මගේ විශ්වාසයයි.) ස්වකීය පක්ෂයේ හා/හෝ පෙරමුණේ කලා හා සංස්කෘතික ප්‍රතිපත්තිය ද (සෙසු අංශවල ප්‍රතිපත්ති සමග) වෙන්ව හෝ විස්තරාත්මකව ජනගත කරන්නට ඔවුන්ට බල කිරීමයි. එහි සාධනීය අනාගත සාධකය වන්නේ කවර පක්ෂයක් හෝ පෙරමුණක් ජය ගත්ත ද කලාව හා සංස්කෘතිය සම්බන්ධව ඔවුන් ඉදිරිපත් කළ ප්‍රතිපත්ති මාලාව අප අත ඉතිරි වීමත්, ඒ ඔස්සේ ක්‍රියාත්මක වීමට ඔවුන්ට බල කිරීමට පුරවැසියාට ඉඩ ලැබීමත් ය.

එය සාධනීය සාධකයක් වන්නේ ඇයි?

නිදහසින් පසු බලයට පත් වුණු සෑම ආණ්ඩුවක්ම පාහේ කලාව හා සංස්කෘතිය අරඹයා කටයුතු කොට ඇත්තේ එකම නිශ්චිත ආකෘතියක සිට ය. එහිදී ඡන්දය සමග කලාව හා සංස්කෘතිය හා සබැඳෙන යම් යම් ආකර්ෂණීය මාතෘකා මෙන්ම පොරොන්දු වේදිකාවල තබා ඇති ඔවුහු ඡන්ද විමසීම් කෙළවර වූ වහාම ඒ සියල්ල යළි පෙට්ටගම්වල දමා වසා දමා ඇත. ඡන්ද සමයේ සාකච්ඡා විමසන විට පෙනී යන්නේ ද, කලාව හා සංස්කෘතිය වටහා ගැනීම හා නිර්වචනය කිරීම පිළිබඳ ඔවුන් වෙත වූ අසමත්කමයි. අසීමිත අවස්ථාවලදී ඔවුන් සංස්කෘතිය හඳුනාගෙන ඇත්තේම අතීතකාමී හා සිංහල බෞද්ධ ජාතිකවාදී මූල කථිකාව හා එක්ව යන තැනක තබමිනි. සම්ප්‍රදාය යනු ගලා යන ප්‍රවාහයක් බව ද, සංස්කෘතිය යනු කලාව මතු නොව මානව චර්යාවන්, ජීවන ක්‍රමයන්, ඇදහිලි, සම්ප්‍රදායන් සහ අගයන් එක්ව ගැනීමක් බව ද වටහාගන්නා ලද ස්වභාවයක් ඒ බොහෝ ප්‍රකාශනවල නැත.

සංස්කෘතික අමාත්‍යාංශයක්, ඇමතිවරයෙක්, නියෝජ්‍ය ඇමතිවරයෙක් හා නිලධාරි පිරිසක්, පළාත් අමාත්‍යාංශ පෙළක් හා ඒ ඒ පළාත් සඳහා යළි ඇමතිවරු, නියෝජ්‍ය ඇමතිවරු හා නිලධාරිවරු පෙළක්, සංස්කෘතික නිලධාරීන් ලෙස නම් ලබමින්ම පත්වීම් ලබා ඇති රාජ්‍ය සේවකයින් එකතුවක්, සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථාන ලෙස නම් ලබා ඇති ග්‍රාමීය හා නාගරික අවකාශවල හමුවන ගොඩනැගිලි සමූහයක් යනාදී වශයෙන් සංස්කෘතිය යන වචනය හා බැඳුණු රාජ්‍ය පද්ධතියක් අපට අදටත් රට තුළ හඳුනාගත හැක. වාර්ෂිකව ජාතික මට්ටමින් හා පළාත් මට්ටමින් එක් එක් කලා ‘ඉසව්‘ තනා, තරග පවත්වා සම්මාන උළෙල පැවැත්වීම සමග වයෝවෘද්ධ කලාකරුවන්ට නේක නම් සමගින් සම්මාන පිදීම හා ප්‍රාදේශීය සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානවල නැටුම් හා සංගීත වැනි පන්ති පැවැත්වීම හැර බරපතල ලෙස සංස්කෘතිය දෙස විමර්ෂණාක්ෂිය යොමුවීමක් මෙම රාජ්‍ය පද්ධතිය තුළින් කවර යුගයක හෝ සිදුවී ඇති බවට සාධක නැත. එවැනි ප්‍රබල මැදිහත්වීමක් වූයේ නම්, මහාචාර්ය ඒ.වී. සුරවීර සංස්කෘතික අමාත්‍ය ධූරය දැරූ සමය වැනි කාල සමවලින් පසු මහා සංස්කෘතික පිබිදීමක් හා කියවීමක් රට තුළ සිදුවිය යුතුව තිබිණ.

සාහිත්‍ය කෙතට සුවිශේෂ දායකත්වයක් දැරූ, වංග බසින් සිංහලයට සෘජුවම සාහිත්‍ය කෘති දායද කළ චින්තා ලක්ෂ්මී සිංහාරච්චි වැනි අපූර්ව ලේඛිකාවක් අකාලයේ රෝගීව මිය යෑම, අජිත් කුමාරසිරි හා චින්තක ගීතදේව වැනි පූර්ණ ලෙසම මහා ධාරාවෙන් විතැන්ව සිටින සංගීතකරුවන් ආන්තික කලාපවලට තල්ලු වීම, සිය පළමු සිනමා කෘතිය තිරගත කරගැනීමට නොහැකිව වසර ගණනක් බලා සිටින තරුණ සිනමාකරුවන්ගේ සංවිධානයක් බිහිවීම, ප්‍රාදේශීය සිනමා ශාලා වැසීයාම මෙන්ම පවතින සිනමා ශාලා පසුපස මාෆියාවක් ඇතිවීම, නාට්‍ය උළෙලකදී තරුණ නාට්‍යකරුවන් විරෝධතා පුවරු රැගෙන සම්මාන වේදිකාවට නැගීම, ජ්‍යෝතිෂ වෙළෙන්දන් උදේ පටන් රාත්‍රිය දක්වා මාධ්‍යවල කරණම් ගැසීම ඇතුළු බැලූ බැල්මට එකට නොපෑහෙන බොහෝ කරුණුවල මූල හේතුව පසුපස ඇත්තේ කලාව හා සංස්කෘතිය වටහාගැනීම පිළිබඳ හා ඒ ක්‍රියාත්මක කිරීම පිළිබඳ ඇති දුප්පත් හා දෘඪ ප්‍රවේශ ගැන හැඟවුමකි.

ජාතික ජන බලවේගයේ ප්‍රවේශය පොදුජන පෙරමුණ හා එක්සත් ජාතික පෙරමුණ හමුවේ අභියෝගයක් තනා ඇත. ඒ ඔවුන් තනන ප්‍රතිපත්ති මාලා මේ ඉක්මවූ තැනක් වෙත යොමු කිරීමේ අභියෝගයයි. අනෙත් අතට මේ සියලුම පෙරමුණු හා බලවේගවලට ද බලය ඇති හා නැති කවර අවස්ථාවකදී වුව භාවිතයේ දී ස්වකීය ප්‍රතිපත්ති හා බැඳී කටයුතු කිරීමේ වගකීම ද පැවරේ.

ඒ කුමන වපසරියක පැතිර ද?

උදාහරණයකට ජාතික ජන බලවේගය මෙම ප්‍රකාශනය ගෙන ආ විගස එහි ජනපති අපේක්ෂකයාගේ පක්ෂ නියෝජනය වන ජනතා විමුක්ති පෙරමුණ හා බැඳෙන (නැතිනම්, පෙරටුගාමීන් වෙත විතැන් වීමට පෙර බැඳී පැවති), විශ්වවිද්‍යාල ශිෂ්‍ය සංගම්, අන්තර් විශ්වවිද්‍යාල ශිෂ්‍ය සංගමය ආදියේ ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීම් සමග මේ ප්‍රකාශනය ප්‍රතිමුඛ වෙයි. ප්‍රකාශනය යෝජනා කරන සංස්කෘතික සුඛනම්‍යතාව, සංස්කෘතියේ නාමයෙන් වෙන් කොට සැලකීම හා හිංසනය ආදිය ශිෂ්‍ය සංගම්වල අනුදැනුමෙන් හා ආශීර්වාදයෙන් ද පවත්වාගෙන යනු ලැබෙන (උප-සංස්කෘතියට අනුගත කිරීම ලෙස ශිෂ්‍යයින් අතර ප්‍රචලිත) නවක වදය හා ගැටෙයි. එවැනි සියලු අඩවිවල වඩා විවෘතව හා ස්වයං විවේචනාත්මකව කටයුතු කරමින් මෙන්ම, ඉදිරිගාමී ප්‍රවේශයක සිට කටයුතු කරමින්ම ජවිපෙට තමන් අත්වැල් බැඳගත් බලවේගයේ සංස්කෘතික ප්‍රතිපත්තිය හා පෙරට යා හැකි ය. ප්‍රතිපත්ති ලියා ගෙන ඒමේ පමණක් වැදගත්කමක් නැති බවත්, ජය ලද්දේ හා නොලද්දේ වුව සිය කලාපවල ඒවා ක්‍රියාවට කැඳවිය හැකි බවත් ඔප්පු කළ හැකි ය.

-ප්‍රියන්ත ෆොන්සේකා -

Wednesday, October 23, 2019

අභිවහන අධ්‍යයනය: සම්මත නාට්‍ය හා රංග කලා විෂයය ධාරවෙන් ඔබ්බට

(2019 ඔක්තෝබර් 20 වැනි දින ‘අනිද්දා‘ පුවත්පතේ පළවූවකි)
රිචඩ් ෂෙට්නර් ගෙන එන
‘අභිවහන අධ්‍යයනය‘ හඳුන්වාදීමේ මූල කෘතිය
වසරේ අවසන් කාර්තුව එළඹ ඇති හෙයින් සුපුරුදු පරිදි දිවයිනේ බොහෝ තැන්වලින් විවිධාකාර නාට්‍ය තරග උළෙල සහ ජයග්‍රහණ පිළිබඳ සඳහන් ඇසෙන්නට පටන්ගෙන ඇත. පාසැල්, විශ්වවිද්‍යාල, නාට්‍ය හා රංග කලා පාඨමාලා ගෙන එන ආයතන ඇතුළු තත් විෂයය ක්ෂේත්‍ර සමග කටයුතු කරන ආයතන හා පුද්ගලයෝ ස්වකීය ‘නිර්මාණ‘ කරළියට ගෙන එමින් හා ඒ තරග වෙත යොමු කරමින් වේදිකාව ජයග්‍රහණය (හා සමග පරාජය) හමුවන බිමක් බවට පත් කරගැනීමට කටයුතු දරමින් සිටිති. අනාගත, 2020 රාජ්‍ය නාට්‍ය උළෙල වැනි, තරගාපේක්ෂාවෙන් වසර අවසානයේ එළි දකින නාට්‍ය ද මේ අතර හමු වේ.


තරගය පමණක් නාට්‍ය හමුවේ පැවතීම හා හමුවීම හේතුවෙන් වේදිකාව හරහා බිහි කළ හැකි කළ යුතු සමාජ සංවාදය හා පුරවැසිවින්දන අඩවිය වියැකෙන බව මා මෙම තීරුව හරහා යෝජනා කරන පළමු අවස්ථාව මෙය නොවේ. රංග ශාලාවල අවම බව පිළිබඳ, පාසැල් නාට්‍ය තරගාවලිවල දුර්වලතා පිළිබඳ මෙන්ම නගරාවකාශවල අඩුපාඩු පිළිබඳව ලියූ ලිපිවල මම මේ සාකච්ඡාව සඳහා විවිධ මුලපිරීම් ගත් බව මතක ය. මේ කෙටි ලිපිය ශාස්ත්‍රීය ප්‍රවේශයකින් නාට්‍ය හා රංග කලාව අප විමසන ස්වරූපය වෙනස් කිරීම සඳහා ඇති මාවතක් හඳුන්වා දීමකි. එම නවමු විෂයය ක්ෂේත්‍රය නිසි පරිදි විමසා බැලීම හා හඳුනාගැනීම මානව විද්‍යා විෂයය ක්ෂේත්‍ර සිය අධ්‍යයන කලාප ලෙස රැගෙන එන විශ්වවිද්‍යාල ඇතුළු උසස් අධ්‍යාපන ආයතනවලට ද වැදගත් වනු ඇතැයි යන්න මාගේ විශ්වාසයයි. ‘අභිවහන අධ්‍යයනය‘ ලෙස සිංහල බසින් හැඳින්වෙන (හා හැඳින්විය හැකි) තත් විෂයය ක්ෂේත්‍රය සඳහා වන ඉංග්‍රීසි නාමය Performance Studies යන්නයි.

Performance Studies විෂයයක් ලෙස ලොවට මුණගැසෙන්නේ 80 දශකාරම්භයත් සමග ය. 1980 වර්ෂයේ දී නිව්යෝක් විශ්වවිද්‍යාලයේ නාට්‍ය හා රංග කලා අධ්‍යයනාංශය සිය නාමය Department of Performance Studies නොඑසේනම් අභිවහන අධ්‍යයනය පිළිබඳ අධ්‍යයනාංශය ලෙස වෙනස් කරගනිමින් තමන් තවදුරටත් නාට්‍ය හා රංගකලාව පමණක් අධ්‍යයනය නොකරන හා නූගන්වන බව දැනුම් දීමත් සමග එහි ශාස්ත්‍රාලීය පදනම ස්ථිර විණ. එහෙත් ඒ සඳහා පසුබිම 60 දශකයේ පටන්ම නැගෙමින් තිබුණු අතර නිව්යෝක් විශ්වවිද්‍යාලයේ අදාල අධ්‍යයනාංශය තැනීම සඳහා මූලිකත්වය ගත් මහාචාර්ය රිචඩ් ෂෙට්නර්ට සහ මානව විද්‍යාඥ රිචඩ් ටර්නර්ට මෙම නවමු විෂයයේ පීතෘත්වය හිමිවන බැව් පෙනී යන්නේ මුල් දශක කිහිපය තුළ ක්ෂේත්‍රය වෙත ඔවුන් දෙදෙනාගේ මැදිහත් වීම සුවිශේෂ බැවිනි. අභිවහන අධ්‍යයනය විෂයයක් ලෙස හැදෑරීම සඳහා බිහිවූ නව අධ්‍යයනාංශයේ පළමු මූලාසන මහාචාර්ය ධූරය හිමිවූ බාබරා ගිම්බ්ලෙට් ද මෙම විෂය බිමෙහි ප්‍රමුඛ චරිතයකි.

සැබවින්ම මෙම විෂයය ප්‍රවේශයේ ඇති නැවුම් බව කුමක් ද?

අභිවහන අධ්‍යයනය තව දුරටත් සාම්ප්‍රදායික ලෙස වේදිකාව මත අප දකින රංගය හෝ සමාන ප්‍රාසාංගික ඉදිරිපත් කිරීම් පමණක් අභිවහනයන් (Performances) ලෙස ගැනීම ප්‍රතික්ෂේප කරයි. එය එම කලාපයන් ඉක්මවමින් මිනිස් අභිචාරයන්හි, ඇවතුම් පැවතුම්වල සිට ප්‍රාසාංගික ඉදිරිපත් කිරීම් හරහා යමින් එදිනෙදා ජීවිතයේ චර්යා රටා, ක්‍රීඩා, ක්‍රියාකාරකම් යනාදිය පුරා පැතිර හඳුනාගත හැකි අභිවහනමය ලක්ෂණ විමසා බැලීම වෙත යොමු වෙයි. මිනිස් චර්යාවේ ඇති ‘පුළුල් බව‘, සරලවම ගතහොත් සියලු මානව චර්යාවන්, ශාස්ත්‍රානුකූල කියවීමක් හරහා වටහා ගන්නට තැත් කරන අභිවහන අධ්‍යයනය විෂයය බිම, නොබියව සිය ඉම් බිම් පුළුල් කරමින් අන්තර් වෛෂයයික ප්‍රවේශයන් හරහා සිය හැදෑරීම් වෙත යොමු වෙයි. ඒ අනුසාරයෙන් අභිවහන අධ්‍යයනය, සමාජ විද්‍යාව, ප්‍රාසාංගික කලාව, ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය හා ස්ත්‍රීවාදය පිළිබඳ අධ්‍යයන ප්‍රවේශ, මනෝ විශ්ලේෂණවාදය, සංඥාවේදය, සන්නිවේදනය හා ජනප්‍රිය සංස්කෘතිය හා බැඳි අධ්‍යයන ප්‍රවේශ, සංස්කෘතික අධ්‍යයනය වැනි විෂයය ක්ෂේත්‍ර ගණනාවක් හා බැඳෙමින් කටයුතු කරයි.

ප්‍රාසාංගික ඉදිරිපත් කිරීම් යනු ඒ අනුව, එහි එක් විෂයය ක්ෂේත්‍රයක් පමණි. සංරක්ෂිත තොරතුරු හා මිනිස් පැවතුම් ඔස්සේ යළි නැගෙන අභිචාරාත්මක අවස්ථාවේ සිට ඉදිරියට ඇති සියළු චර්යා විමසීම, සහභාගීත්ව නිරීක්ෂණය හරහා ක්ෂේත්‍ර ගවේෂණය මෙන්ම සමාජීය මැදිහත්වීම ද මෙම විෂයය ක්ෂේත්‍රය සිය පැතිරුණු විෂයය බිම තුළ තබා දක්වයි. විවෘත, බහුවිධ හා ගතික ලෙස තේමා, ක්‍රමවේද, විෂයයන්, කලාවන් හා පුද්ගලයින් සමග ගණුදෙනු කිරීමේ හැකියාව මේ අනුව මෙම විෂයය කෙතට ලැබේ. ෂෙට්නර් ප්‍රමුඛ විෂයය සමාරම්භකයින්ට අනුව මෙය විශ්ලේෂණ ක්‍රමයක් හා ලෝකය තේරුම් ගැනීමේ ක්‍රමයක් පමණක් නොව ජීවත්වීම සඳහා අත්‍යාවශ්‍ය උපකරණයක් ද වේ.

රංග කලාව යනුවෙන් එක් බිමක පැවති විෂයයක් අභිවහනය වෙත යොමු වීමත්, ඒ හා සමග සෞන්දර්යය සමග පමණක් වැඩි නෑකමක් සහිතව පැවති එම විෂයය සමාජ විද්‍යාවන් හා සමග ද සම්බන්ධතා ඇති කරගැනීමත් අභිවහන අධ්‍යයනය බිහිවීම සමග සිදු විය. කෙසේ වෙතත්, විෂයයේ න්‍යායධරයින්ටම අනුව මෙය තවම නැගී වැඩෙන විෂයයකි. ඒ හමුවේ වන අභියෝග මෙන්ම ප්‍රබලතා හා දුර්වලතා යනාදිය ද හඳුනාගත හැක. නිව්යෝර්ක් විශ්වවිද්‍යාලය සහ නෝර්ත්වෙස්ටර්න් විශ්වවිද්‍යාලය මූලිකව ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය තුළ උපත ලද මෙම විෂයය තවමත් ප්‍රචලිතව පවතින්නේ ද යුරෝපීය, ආසියානු, ඕස්ට්‍රේලියානු ප්‍රමුඛ විශ්වවිද්‍යාල කිහිපයක පමණි.

අභිවහන අධ්‍යයනය ප්‍රමුඛ විෂයයක් ලෙස මෙරට විශ්වවිද්‍යාලවල ඉගැන්වෙන බව මා නොදන්නා නමුත් පෙර කී විශ්වවිද්‍යාල ආශ්‍රිතව සිය පශ්චාත් උපාධි හදාරා පැමිණි මෙරට විශ්වවිද්‍යාලවල ආචාර්ය මණ්ඩලවල සාමාජික සාමාජිකාවන් කිහිප දෙනෙකු මෙම විෂයය ස්වකීය පශ්චාත් උපාධි පාඨමාලා අතරට හා/හෝ පර්යේෂණ ක්ෂේත්‍ර අතරට හඳුන්වා දෙන්නට කටයුතු කර ඇති බව නම් පෙනෙන්නට ඇත. පේරාදෙණියේ ලලිත කලා අධ්‍යයනාංශය (දැනට මා සේවය කරන) සිය පශ්චාත් උපාධි පාඨමාලාව තුළ හඳුන්වා දී ඇති අභිවහනය පිළිබඳ න්‍යායන් හා තාක්ෂණය යන පාඨමාලා ඒකකය තුළ මූලික අවධානය අභිවහන අධ්‍යයනය වෙත ලබා දී ඇත.

නාට්‍ය හා රංග කලාව ලෙස තුළ පමණක් තබමින් අභිවහනයන් දෙසත්, ප්‍රාසාංගික ඉදිරිපත් කිරීම් දෙසත් බලන අපට එම ක්ෂේත්‍ර අතික්‍රමණය කරමින් විහිදී ගිය දෘෂ්ටි පථයක් ඔස්සේ නෙත් යොමන්නටත්, සීමාවලින් ඔබ්බට පැමිණ, පුළුල් ලෙස අපගේ සමාජ, දේශපාලනික හා සංස්කෘතික ලෝකයේ ක්‍රියාකාරකම් විමසන්නටත් අපට අභිවහන අධ්‍යයන ප්‍රවේශය භාවිත කළ හැකි ය. එහිදී රිචඩ් ෂෙට්නර්, බාබරා ගිම්බ්ලෙට්, රිචඩ් ටර්නර්, පිගී පෙලන්, පැට්‍රික් ජොන්සන්, රෙබෙකා ෂ්නයිඩර්, අන්ද්‍රෙ ලෙපෙකි ඇතුළු න්‍යායධරයින්ගේ සාකච්ඡාවන් අපට භාවිතයට කැඳවිය හැකි ය.

ලාංකික දේශපාලනයේ මතු නොව සමස්ථ සමාජ දේහයේ අද හමුවන ඇදහිය නොහැකි විප්‍රකාරී බව වටහාගන්නට සුදුසු ප්‍රවේශයක් වෙත්දැයි ඇතැමෙක් විමසති. ක්‍රීඩාවට ලැදි තවෙකෙක් ක්‍රිකට් බිමෙහි හමුවන අරුම පුදුම ‘සෙල්ලම්‘ ගැන තේරුම් ගැනීමට මං සොයති. තවත් කෙනෙක් අන්තර්ජාලයට ස්ව- කැමැත්තෙන්ම ස්වකීය රති කෙළි රැගත් වීඩියෝ පට මුදාහරින්නට තරම් නව පරපුර වෙත වන ‘ගාය‘ කුමක්දැයි අපෙන් අසති. මේ සියල්ල සමග, උසම කුළුණ, දිගම සැතපෙන පිළිමය, ලොකුම කිරිබත, වැඩිම පළතුරු ගොඩ පූජා කළ චෛත්‍යය වැනි දේශපාලනික, ආගමික හා සංස්කෘතික ප්‍රසංග වර්ග ද අපට මුණ ගැසෙන අතර ඒ කියවීමට ඇති මාර්ග ද අසති. සැබවින්ම, ඔබට මේ සියලු විප්‍රකාරී වැඩ සටහන් න්‍යායිකව වර නගාගන්නට අවශ්‍ය නම්, අභිවහන අධ්‍යයනය ඒ සඳහා වන වැදගත්ම ශාස්ත්‍ර ගවේෂණ මාර්ග අතුරින් එකක් ලෙස සටහන් කර තබා ගැනීමෙන් කිසිදු වරදක් නොවනු ඇත.

වැඩිදුර විමසුමට: රිචඩ් ෂෙට්නර් ගෙන එන ‘අභිවහන අධ්‍යයනය‘ පිළිබඳ කෙටි වීඩියෝ ඉගැනුම් මාලාව මෙතැනින් නරඹන්න:


-ප්‍රියන්ත ෆොන්සේකා -

Friday, October 18, 2019

අසඩක් අමතක වීම/ කිරීම

(2019 ඔක්තෝබර් 13 වැනි දින ‘අනිද්දා‘ පුවත්පතේ පළවූවකි)



දෙසතියකට පෙර මා මෙම පුවත්පතට ලියූ ‘ෆ්‍රෑන්ක් කැප්රියෝලා ඕනෑකර තිබේ‘ යන ලිපිය ඉන්පසු සතියේ සුපුරුදු පරිදි මගේ බ්ලොග් අඩවියේ පළ කළ පසු යමෙකු නිර්නාමිකව පැමිණ එම ලිපියට යටින් මෙවැන්නක් ලියා තිබිණ.

අගනා ලියවිල්ලක් .. ඒත් අසඩක් ගැන අමතක කලේ ඇයි ?

ඇමරිකා එක්සත් ජනපද ප්‍රාන්තයක හමුවන වයස්ගත කරුණාවත් ෆ්‍රෑන්ක් කැප්රියෝ උපුටමින් වඩාත් මානුෂවාදී උසාවි කාමරයක් ඉල්ලා සිටින මගේ ලිපිය තුළ එකදු වාක්‍යයකින් හෝ අසඩක් සිහිපත් කර නොතිබීම ඔහුගේ විවේචනාක්ෂිය මවෙත එල්ලවීමට හේතුවී තිබිණ.

එයට මට දීමට තිබුණු පිළිතුර ද සැබවින්ම ලිපිය ලියවුණු අවස්ථාවේ අසඩක් මගේ සිහියට නොපැමිණි බව ය. එය ඔහුගේ හෝ ඇයගේ සටහනට පහතින් ලියා තබමින්ම අසඩක් පිළිබඳව ද ගැඹුරින් සිතා බලන්නට මම සිත යොමු කළෙමි. ක්ෂණිකව මට හැඟී ගියේ අසඩක් අමතක කිරීම අප සමාජයක් ලෙසම සිදු කොට ඇති බවයි!

අසඩක් අපට මුණගැසෙන්නේ ‘හුණුවටයේ කතාව‘ නාට්‍යයේ අවසන් අංකයන් හිදී ය. ප්‍රකට ජර්මානු නාට්‍යධර බර්ටෝල්ට් බ්‍රෙෂ්ට්ගේ ‘The Caucasian Chalk Circle’ ලාංකික වේදිකාවට අනුවර්තනය කරමින් හෙන්රි ජයසේන විසින් 70 දශකයේ දී නිර්මාණය කරන ලද ‘හුණුවටයේ කතාව‘, ‘හුණුවටය‘ යන කෙටි නමින් ඉහළ ජන ප්‍රසාදයක් සහිතව මෙරට නාට්‍ය ශාලාවල දර්ශන වාර සිය ගණනින් ප්‍රදර්ශනය කෙරිණ. නාට්‍යයේ හමු වූ ආකර්ෂණීය ගීත අතුරින් ‘යුද්දෙට මං ගියා - ගෑණි ගෙදර තියා...“ වැනි ගීත ජනප්‍රිය නාට්‍ය ගීත අතරට එක්වෙමින් ගුවන්විදුලිය මතු නොව එදිනෙදා ජීවිතය තුළ හමුවන විනෝද චාරිකා තුළ පවා හමුවන ගීත බවට පත් විය. ජාතික රූපවාහිනිය ද සිය සමාරම්භක දශකය තුළම ‘හුණුවටයේ කතාව‘ සම්පූර්ණ වශයෙන්ම පටිගත කොට කොටස් වශයෙන් ප්‍රදර්ශනය කළ අතර 90 දශකය වන විට උසස් පෙළ සිංහල විෂයය නිර්දේශය සඳහා නිර්දිශ්ට නාට්‍ය කෘතිය බවට ද ‘හුණුවටයේ කතාව‘  පත් විය. අද වන තෙක්ම මහාචාර්ය සරච්චන්ද්‍රගේ නාට්‍ය කෘති බහුල වශයෙන් නිර්දිශ්ට ග්‍රන්ථ අතරට එකතු වන වටපිටාවක එය සුවිශේෂ තත්වයක් ද විය.

බ්‍රෙෂ්ට්ගේ හුණුවටය ඇතුළු නාට්‍ය ගණනාවක, ඔහු හඳුන්වා දෙන ‘දුරස්ථකරණ රීතිය‘ ද සමගින්, අරමුණු කෙරෙන්නේ ප්‍රේක්ෂකයා ඥාණනයට පත් කිරීමයි. විශේෂයෙන් බිහිසුණු ලෝක යුද්ධ දෙකක් අවසානයේ, මිලියන ගණනකගේ ජීවිත අහිමි වනු දුටු හා කම්පිත මනසකින් ඒ විමසූ නිර්මාණකරුවකු ලෙස බ්‍රෙෂ්ට් නාට්‍ය වේදිකාව භාවිත කරන්නට උත්සාහ කළේම පුටු මත හරි බරි ගැහී නළුවාගේ හෝ නිළියගේ හැඟීම් හා සංවේදනා සමග බැඳෙන ප්‍රේක්ෂකයා ඉන් දුරස් කොට මානව සබඳතා සහ සමාජය පිළිබඳ බුද්ධිමත්ව දකින අයෙකු නිර්මාණය කිරීමට ය. ඒ හේතුවෙන්ම ඔහුගේ නාට්‍ය සියල්ලකම පාහේ හමුවූ අවසන් හැඟවුම් ප්‍රබල විය.

මුදු ගුණය ඇති අය... දරුවන් දිනිය යුතු වෙය...
ගොවි දන මනා වූ... දිනිය යුතු වූ සේම ගම් බිම්...“

‘හුණුවටයේ කතාවේදී‘ මෙම තීරණාත්මක අදහස් සමුදාය අප වෙත ලබාදෙන්නට මං සාදන්නේ අවසාන අංකයේ දී වේදිකාවට ප්‍රවිශ්ට වන අසඩක් විසිනි. නාට්‍යයක අවසානයේ, සමස්ථ නාට්‍යයේ ධාවන කාලය හා සසඳද්දී කුඩා මොහොතකට, වේදිකාවට ප්‍රවිශ්ට වන (සැබෑ විනිසුරුවරයෙකු ද නොවන) අසඩක් දුන් තීන්දු දෙස අප බලා සිටියේ උණුසුම් හදවත් ඇතිව ය. 70 දශකයේ පටන් රොඳ බැඳ හුණුවටය නැරඹූ, යළි රූපවාහිනිය වටා එක් රොක් වී ද නැරඹූ, 90 දශකය වන විට උසස් පෙළ සිංහල විෂයය හදාරද්දී අසඩක්ගේ චරිතයේ ගැඹුරු මානව සංවේදනා පිළිබඳ උත්තර පත්තරවල පිටු පිරවූ අපට අසඩක්ව මුණ ගැසුණේ වරක් දෙවරක් නොවේ. නීතිය හදාරන්නට කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලයේ නීති පීඨයට, නීති විද්‍යාලයට ඇතුළු වූ එක් නිශ්චිත පරම්පරාවකට ද අසඩක් මගහැර එහි යන්නට ඉඩක් ලැබුණේ ද නොවේ. නමුත් අපි අසඩක්ව අමතක කොට ඇත්තෙමු.

නිර්නාමික ප්‍රකාශකයා (සැබවින්ම ඒ අසඩක්ම වන්නටත් බැරි නැත!) මගේ බ්ලොග් අඩවියේ තැබූ සටහන මා ඔබේ ඉදිරියේ ද තබමින් එය සමාජයක් වශයෙන් අප යළි යළිත් අපගේ හෘද සාක්ෂියෙන් විමසිය යුතු පැනයක් නොවේ දැයි අසන්නට කැමැත්තෙමි. 70-80 දශකවල (සහ ඉන් පසුවත්) වේදිකා අභියස අසඩක් හමුවූයේ මෙරට සමාජයේ සංවේදී කලා රසික පිරිස යැයි මා කරන යෝජනාවට ඔබ එකඟ වනු ඇත. ගම් නියම්ගම් පුරා විවිධ ශාලාවල වේදිකාගත කෙරුණු හුණුවටයේ දී අසඩක් පුන පුනා බොහෝ දේ අපට කියා ඇත. (නීතිය හදාරන්නට ගිය බහුතරයක් උසස් පෙළදී හදාළ) සිංහල විෂයය නිර්දිශ්ට ග්‍රන්ථයේ දී ඒ යළි යළිත් කියවා ද ඇත. නමුත් ඒ කරුණු අප භාවිතයට කැඳවා නැත.

ෆ්‍රෑන්ක් කැප්රියෝ පරිදිම අසඩක් ද සිය විනිශ්චය ශාලාවට එන මැහැල්ලක් සිය අසුන වෙත කැඳවයි. කැප්රියෝ ඉක්මවමින් සිය අසුනේ ඇය අසුන් ගන්වා ඇය අසළ දන නවමින් මෙලෙස ගයයි.

“අත්තම්මේ මහරු - සිල්වත් වු ගුණවත් වු...
මාතාව දුක්බර - සාරවත් කළ මේ කටුක බිම...
ඔබ පුත් සියලු දෙන - වැටුණොය නිසරු යුද වැද...
බරින් ජීවිතයේ - ඔබ ගත නැවී ගිය මුත්
මෑණියනි එඩිතර - නැමී වැහැරී සිටිනා
පව්කාර අප වෙත  - ඔබේ ආසිරි සුසුම් දෙනු මැන...“

අප දුක්බර මාතාවන්ගේ දරුවන් යුද්ධය වෙත ගොස් මියෙද්දී ඔල්වර නැගුවේත්, ඒ මව්වරුන්ම කුසගින්නට කොස් දෙල් අහුලාගත් වරදවලට සිර ගෙවල ලෑවේත් අසඩක් අමතක කරමිනි. අයෙකු කෙටි කතාවක් ලියූ වරදට දින 130ක් කුඩා දරු දෙදෙනාගෙන් හා බිරිඳගෙන් වෙන් කොට සිර ගෙදරක තබන විට, එය නොදුටු අයුරන් නිහඬ වූයේ අසඩක් අමතක කරමිනි. මිලියන ගණනින් මහජන දේපළ කොල්ල කෑ සොරුන් පැන ගිය සිරගෙවල්වල අහිංසක දුප්පතුන් වැළපෙද්දී ඒ නොතකා උන්නේ ද අසඩක් අමතක කරමිනි. එක් සමයක අසඩක් නැරඹූ, හැදෑරූ පරම්පරාවක සාමාජිකයින් වූ අපම ජෝර්ජි අබෂ්විල්ලිලාට ඉඩ දී නිහඬ වූයේ ද අසඩක් අමතක කරමිනි. 

“බඩගින්නට මිනී මරාපු දුප්පතුන්ව බේරලා යවල තියෙනව මං... 
ඒකම ඇති මෙයාලට මාව එල්ලල මරන්න. 
දුප්පතුන්ට දෙපයින් හිටගන්න ඉඩ දීල තියෙනව මං... 
ඒකත් බලගතු වැරැද්දක්.“

අසඩක් තමන් මනුෂ්‍යත්වය සියල්ලට පෙර තැබූ බව වරෙක කියන්නේ එලෙසිනි. අප රට නීතිය හා එය ක්‍රියාත්මක වන උසාවිය මනුෂ්‍යත්වය පෙරට කැඳවූ අවස්ථා හමුවන්නේ කලාතුරකිනි. ඒ තබා එදිනෙදා කටයුත්තකට තමන් හමුවන එන සාමාන්‍ය අහිංසක පුරවැසියන්ට ඔවුන්ගේ අවශ්‍යතා ගෞරවනීයව ඉටුකොට දුන් අවස්ථා පිළිබඳ ඇසෙන්නේද අවම වශයෙනි. කැප්රියෝ මෙන්ම අසඩක් ද නීතිය හා පාලනය අභියස සිටගන්නේ මිනිසාම බව අපට කියා සිටි තත්‍ය ලොව හා ප්‍රබන්ධ ලොව චරිතයෝ ය. සමාජයක් ලෙස අප හෘද සාක්ෂියෙන් විමසිය යුත්තේ අසඩක් අපට අමතක වූයේ හෝ අප අමතක කළේ මන්ද යන්නයි.

“දෙදරවා නීතිය - ගුගුරුවා සිය වදනින්
විනිසුරු මේ මහඟු - නීති බින්දෝ එය රැකීමට
ලබනු වස් යුක්තිය - සාධාරණය නීතිය
හිස් අතින් සපැමිණි - දනෝ පීඩිත එය ලැබූවෝ...“

-ප්‍රියන්ත ෆොන්සේකා -
  

 

Tuesday, October 8, 2019

මහනුවර: ලාංකික නගර අවකාශයේ පැතිකඩක් ලෙස


(මෙම ලිපියේ සංස්කරණය කළ පිටපතක් පසුගිය ඔක්තෝබර් 06 වැනි දින ‘අනිද්දා‘ පුවත්පතේ පළ විය. මේ ලිපියේ සම්පූර්ණ පිටපතයි.)

මෙය ලියන මගේ උපන් ගම පිහිටා ඇත්තේ මහනුවර නගරයට කිලෝ මීටර පහක හයක තරම් දුරකිනි. ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනයේ පටන් උසස් අධ්‍යාපනය දක්වාම ලබාගත් ආයතන පිහිටා ඇත්තේ මහනුවර නගරය තුළ හෝ නගරාසන්නයේ බැවිනුත්, වත්මන් රැකියාව මෙන්ම, වසර කිහිපයකදී හැර, රැකියාස්ථානය පවා පිහිටියේ ද නගරාසන්නයේ බැවිනුත් මහනුවර, මා වැඩිම වශයෙන් ඇසුරු කොට ඇති නගරය බැව් සඳහන් කිරීම කිසිසේත් වැරදි නැත. දශක කිහිපයක් මුළුල්ලේ නගරයක විපරිණාමය මහනුවර දෙස බලා සිට වටහාගත් අයෙකු ලෙස ඒ පිළිබඳ ඔබට ලිවීමට අදහස් කළෙමි. මෙවැන්නක් ලිවීමට මට වඩා සුදුස්සන් බොහෝ ඇති බව දනිමි. නමුත් මෙහි මා ‘මහනුවර‘ තබන්නේ ලාංකික නගරාවකාශ පිළිබඳ ආදර්ශ රූපයක් ලෙස පමණි. ඔබ ජීවත්වන හෝ තදාසන්න නගරය සිහි කැඳවමින් හා සසඳමින් ඔබටත් මේ සාකච්ඡාවට දායක වීමට පුළුවන.

නගරය යනු ආර්ථික, පරිපාලන ආදී කටයුතුවල මෙන්ම සංස්කෘතික කටයුතුවලද කේන්ද්‍රස්ථානයක් බව අපි දනිමු. තදාසන්න ප්‍රත්‍ය ජනපද වාසීන් ස්වකීය කටයුතු රැසකට දිනපතා හෝ තෝරාගත් දිනයන්හි පැමිණෙන්නේ නගරය වෙත ය. නගරයක ඇති බැංකු හා සමගාමී ආයතන පුරවැසියන්ගේ ආර්ථික කටයුතු සම්පාදනය කර දෙද්දී, වෙළඳසැල් සහ සාප්පු සංකීර්ණ ඔවුන්ගේ එදිනෙදා අවැසියාවන් සපුරා දෙයි. නගර සභා, ප්‍රාදේශීය ලේකම් කාර්යාල ඇතුළු රාජ්‍යයේ නියෝජිතායතන පුරවැසියාගේ රාජ්‍යය හා බැඳුණු ජීවිතය සම්බන්ධීකරණය කර දෙමින් කටයුතු කරයි. මේ සියල්ල හා සමාන්තරව නගරයක මුණගැසෙන පුරවැසියාගේ සංස්කෘතික ජීවිතය බොහෝ විට කුඩා කෝපිහල්වල සිට නගර ශාලා, සිනමා ශාලා, සම්මන්ත්‍රණ ශාලා, පුස්තකාල, නගර චතුරශ්‍ර, උද්‍යාන යනාදිය ඔස්සේ දිවෙයි.

කොළඹ නගරයේ යම් යම් විතැන්වීම් හඳුනාගන්නට ඉඩ ඇතත්, ලංකාවේ නගර සියල්ලෙහිම පාහේ සංස්කෘතික අවකාශ ගෙවුණු දශක කිහිපයක් ඔස්සේ වියැකෙමින් පවතින බව මගේ නිරීක්ෂණයයි. එනයින් පුරවැසියාගේ සංස්කෘතික ජීවිතය සෝදාපාළුවට ලක්වෙමින් පවතියි. නගරය යන්න විග්‍රහකොට හඳුනාගැනීමේ දී පරිපාලකස්ථානය දක්වන අසමත්කම හා නොසැළකිල්ල මේ පසුපස වන බව පෙනේ. මා උදාහරණයට ගන්නට යෝජනා කළ ‘මහනුවර‘ හරහා මෙය පෙන්වා දෙන්නට මට ඉඩ දෙන්න!

ලොව දියුණු නගර හා සසඳමින් ලාංකික නගරයක ගුණාගුණ විමසීම යහපත් ප්‍රවේශයක් නොවන්නේ ඒ ඒ නගරවල ආර්ථික ශක්තිය හා සංස්කෘතික දෘශ්ටිය වෙනස් තානවල පවතින හෙයිනි. එබැවින් මහනුවර මා සසඳන්නේ (වෙනත් නගර උදාහරණ කිහිපයක් සමග ගෙන) මහනුවර සමගම මිස වෙන අන් නගරයක් හා නොවේ.

80 දශකය වන විට මහනුවර නගරය හා තදාසන්නව සිනමා ශාලා 06ක් තිබිණ. නගර මධ්‍යයේ පැවති වේල්ස්, පේරාදෙණිය පාර ඇරඹෙත්ම හමුවුණු වෙම්බ්ලි, අතරමග වූ රීගල්, පේරාදෙණියේ වූ තුසිත, ත්‍රිත්ව විදුහල අසලින් නැගුණු කඳුගැටයක වූ ඕඩියන්, කටුගස්තොට පැවති සීගිරි ඒ සිනමා ශාලා ය. සීගිරි සිනමාශාලාව අසලම එරීනා නමින් තවත් සිනමාහලක් පසුව ඉදිවූ අතර අදටත් එතැන නම් එම සිනමා ශාලා දෙකම ක්‍රියාත්මකව පවතියි. ආසන්න කුඩා නගර වූ දිගන - රිනවුන් හා පිළිමතලාව - සීතා සිනමාහල් ද 90 දශකයේ ඇරඹ ගෙවුණු වසර කිහිපය තුළ වැසී යාම සමගාමීව එරීනා සහ සීගිරි තනි නොතනියට අද ඇති අනෙත් එකම සිනමාහළ පේරාදෙණිය පාරේ රීගල් පමණි. නගරයේ දැවැන්ත රථගාලට පිඹුරුපත් සැකසෙද්දීම වේල්ස් කඩාබිඳ ඉවත් කෙරුණු අතර, දැවැන්ත හෝටලයක් වෙනුවෙන් ඕඩියන් සිනමාහළ අතුරුදන් කෙරිණ. වෙම්බ්ලි හා තුසිත වැසීගොස් තවමත් එතරම් දිනක් ගතවී නැත.

83 කළු ජූලිය හේතුවෙන් රටපුරාම බොහෝ සිනමා ශාලා ගිනිබත් වූ බවත්, තරුණ කැරලි හා යුද්ධය හේතුවෙන් බිඳවැටුණු ගමනාගමනය ආදිය මෙන්ම ටෙලිවිෂනය ද සිනමා ශාලාවෙන් ප්‍රේක්ෂකයා ඈත් කරන්නට හේතු වූ බවත් අපි දනිමු. මහනුවර මේ වැසීගිය සිනමා ශාලාවලින් බහුතරය පැවතියේ ද ප්‍රේක්ෂකයා ආකර්ශණය කරන සුළු තත්වයන්වල නොවේ. එහෙත් අරුමය අගනුවර හෝ වෙනත් නගරවල මෙන් ඒ සඳහා ආදේශක ලෙස සිනමා ශාලා සංකීර්ණයක් තබා නවීන තාක්ෂණය සහිත එකම සිනමා ශාලාවක් හෝ මහනුවර ඉදි නොවීම ය. ප්‍රතිඵලය බොහෝ දේශීය හා විදේශීය චිත්‍රපටවල මෙරට නිෂ්පාදන මහනුවරට නොපැමිණීම හෝ ප්‍රමාද ව පැමිණීමයි. සම්භාව්‍ය චිත්‍රපටවලට වෙම්බ්ලි සිනමාහල යනාදී ලෙස ගෙන, එක් එක් මණ්ඩලවලට එක් එක් සිනමා ශාලා වෙන්කොට ගෙන චිත්‍රපට නැරඹූ 80 දශකයේ ප්‍රේක්ෂාගාරය මහනුවර නගරය විසින් නොතකා හරිනු ලැබ ඇති අතර ඉදිව ඇති ‘කැන්ඩි සිටි සෙන්ටර්‘ හෝ ඉදිවන සෙසු සුපිරි නාගරික වෙළඳ අවකාශ මෙම පිරිසට ආමන්ත්‍රණය කරන බවක් පෙනෙන්නට ද නැත.

නාට්‍ය ප්‍රේක්ෂාගාරය මහනුවර දී නොතකා හළ තවත් පිරිසකි. කටුගස්තොට ශාන්ත අන්තෝනි ශාලාව 90 දශකය තෙක්ම වේදිකා නාට්‍ය සතිපතා ප්‍රේක්ෂකයාට තිළිණ කළ ද දැන් එහි නාට්‍ය හමුවන්නේ නැත. එහි අනුප්‍රාප්තික ශාලාව බව පෙනෙන ධර්මරාජ විදුහල් ශාලාව දැන්, ඉඳහිට හෝ, මහනුවර ප්‍රේක්ෂාගාරයට නාට්‍ය මුණගස්වයි. කෙසේ වෙතත්, වාර්ෂික නාට්‍ය උත්සවය වෙත ගොස් පේරාදෙණිය සරච්චන්ද්‍ර රඟමඬලේ දී නාට්‍ය නැරඹීමෙන් මොබ, නගරයේ දී උසස් නාට්‍ය රසවින්දනයක් ලැබීමට අවශ්‍ය ප්‍රේක්ෂාගාරයේ මනදොළ සපුරන, තත්‍ය උපාංග සපිරි හා නිසි වේදිකාවක් සහිත රඟහලක් මහනුවරට නැත.

මගේ ළමා කාලය කොටුගොඩැල්ල වීදියේ ඊ. එල්. සේනානායක වීදියේ ළමා පුස්තකාල ජීවිතයකින් ද, ඉන් පසුව එළඹුණු සමය ඩී.එස්. සේනානායක මහජන පුස්තකාල ජීවිතයකින්ද ඒකාලෝකව පැවතිණ. ඒ ඉංග්‍රීසි බසින් පොත් කියවීම සඳහා තිබුණු බ්‍රිතාන්‍ය මණ්ඩල (British Council) පුස්තකාලයේ පැවති ජීවිතය හැරුණු කොට ය. කටුගස්තොට සිට ත්‍රිත්ව විදුහල පසුකරමින් බස් රථවල නැග ආ අපි ‘බ්‍රිටිෂ් කවුන්සිල් එක ළඟ හෝල්ට් එකෙන් බැස‘ පියවර දෙක තුනක් ඉදිරියෙන් වූ පුස්තකාල දොරටුවෙන් එදවස ඇතුළු වූයේ එහි වූ පොත් ඇසුරු කරන්නට මෙන්ම සිනමා උළෙල, සංවාද යනාදියට ද සහභාගි වන්නට ය. කෙසේ වෙතත්, නගරය නැගී දියුණු වත්ම ප්‍රධාන මහජන පුස්තකාල ශ්‍රවණාගාර ගිනිගැණින. ඊ.එල්. සේනානායක ළමා පුස්තකාලය අද නවීකරණය සඳහා වසා ඇති බව පෙනේ. වඩාත් ඛේදනිය මෙන්ම සංකේතාත්මකව වැදගත් තත්වයට මුහුණ දුන්නේ බ්‍රිතාන්‍ය මණ්ඩල පුස්තකාලයයි. එය කොටුගොඩැල්ල වීදියේ ඉතිරි කිරීමේ බැංකුව ද ඇති ගොඩනැගිල්ලේ තෙවැනි මහලට තල්ලු වූ අතර ඇස නොගැටෙන කලාපයක, කුඩා වී ගොස්, පෙර පැවති ආකර්ෂණය අඩු වී ගියේ ය. එම පුස්තකාලය පෙර පැවති අවකාශය ආක්‍රමණය කළේ ප්‍රමුඛ පෙළේ දුරකථන සන්නිවේදන සමාගමකි. දැන් බස් කොන්දොස්තර මහතුන් මගීන්ට නැවතුම සිහිකැඳවන්නේ ද දුරකථන ජාලයේ නම කියමින් කෑගසමිනි.

මහනුවරට ලංකාවේ වෙනත් බොහෝ නගරවලට මෙන් පැහැදිලි නගර චතුරශ්‍රයක් වූයේ නැත. කෙසේ වෙතත්, ජෝර්ජ් ඊ. ද සිල්වා උද්‍යානය හා/හෝ පොදු වෙළඳපොල අභිසය පරිශ්‍රය කලාතුරකින් දිනක හෝ වීදි නාට්‍ය කණ්ඩායමක, සංචාරක විකල්ප ගීත කණ්ඩායමක ග්‍රහණයට නතු වනු දකිමින් ඒ විඳි පිරිස අතර එදවස මම ද වූයෙමි. වෙළඳ අවශ්‍යතා මත මෙන්ම මෙගා නගර සැලසුම් මත වෙනස් කෙරුණු හෝ නවීකරණය කෙරුණු මෙම කලාප දැන් එවැනි කටයුත්තකට වුව ආරාධනයක් නොදක්වන සෙයකි.

“අපි නුවර උන්“ යනුවෙන් ස්වකීය ප්‍රාදේශීයවාදී බව හෙළි කරමින් මුහුණුපොත යනාදිය හරහා ඒ පිළිබඳ ඔද වඩන්නන් මා ඉහත මතු කළ කරුණු ඇතුළු සංස්කෘතික ජීවිතයක අත්‍යාවශ්‍ය සාධක සහිත නගරයක් බවට මහනුවර පත් කිරීමට ක්‍රියාකාරීව කටයුතු කරනු ඇතැයි මම නොසිතමි. නමුත් එය අනිවාර්ය කොට සිදු විය යුත්තකි. ඉතා මනරම් වැවරවුම වටා අල්ලාප සල්ලාපයට වාඩිවන්නට බංකු තනා එහි වාඩිවන පෙම්වතුන් මතු නොව මිතුරන් පවා පන්නා දමමින් ද, යළි කිසිවකු ඒ බංකු මත වාඩි නොවනු පිණිස ඒ මත තාර ගාමින් ද ‘මහනුවර රැකගත්‘ පාලකස්ථානයක් එහි විය. පහසුවෙන් ඉවත් කළ නොහැකි ලෙස කොන්ක්‍රීට් බැමි යොදා, කලින් රථ ගමන් කළ දළදා මාළිගාව ඉදිරිපස මාර්ගය ස්ථිරව වසා දමමින් වැව වටා රථ පෝලිම් තනවා පළාතේම දරුවන් පෙනහළු රෝගීන් වීම ‘අගය කළ‘ පාලකස්ථානයක් එහි විය. සංස්කෘතික ජීවිතය යනු වෙළඳ සංකීර්ණවල මහල් ගණන ඉහළ ගිය පමණින් නැගෙන්නක් බව විශ්වාස කරන පාලකස්ථානයක්  අදද එහි වන බව පෙනෙන්නේ නගර සභා බිම්වලත් ඉදි කරන්නේ වෙළඳ සංකීර්ණම පමණක් බැවිණි. නගර පිළිබඳ ගොස නගර ‘නගර ප්‍රේමීන්‘ අරගල කළ යුත්තේ මේ පටු සීමාවලට ද එරෙහිව ය.

නගරයක් වචනාර්ථයෙන්ම නගරයක් වන්නේ එහි හමුවන සංස්කෘතික ජීවිතයේ පොහොසත්කම පදනම් කොටගෙන ය. ඒ අනුසාරයෙන් නගර නොවන නගරයකට මහනුවර උදාහරණයක් පමණි. ඔබේ නගරය මෙහි යොදා තතු විමසා බලන්න!


-ප්‍රියන්ත ෆොන්සේකා -
 


Thursday, October 3, 2019

ෆ්‍රෑන්ක් කැප්රියෝලා ඕනෑ කර තිබේ!

(2019 සැප්තැම්බර් 29 වැනි දින ‘අනිද්දා‘ පුවත්පතේ පළවූවකි)


ඇමරිකානු අධිකරණ ශාලාවක විත්තියට ගොඩ වදින සිරියානු ජාතික, හිජාබයකින් හිස වසාගත් ගැහැණියකි. කුඩා බුහුටි දැරියක් ද ඇය සමග වෙයි. ගැහැණිය කැඩුණු ඉංග්‍රීසියෙන් විනිසුරු අමතා මෙසේ කියයි.

“මට එච්චර ඉංග්‍රීසි බෑ. මට පුළුවන් හරිම ටිකයි. මගෙ දුව මට උදව් කරයි.“

කරුණාබරිත පෙනුමකින් යුත්, වයෝවෘද්ධ විනිසුරුවරයා දැරියට අත වනයි.

“හායි!“

“ඔයා ඔයාගෙ අම්මට උදව් කරන්න ද යන්නෙ?“

දැරිය හිස සොළවා එකඟතාව පළ කරයි.

“එහෙනම් කියන්න එයාට අධික වේගෙන් රිය පැදවු නිසා එයාට විරුද්ධව පැමිණිල්ලක් තියෙනව කියල!“

සිය දියණියගෙන් අදාල පැමිණිල්ල ගැන සිය බසින්ම අසා දැනගන්නා මව විනිසුරුවරයා දෙස බලා කියන්නේ මෙපමණකි.

“මට සමාවෙන්න!“

අනතුරුව ඇයගේ දීර්ඝ විස්තරය ඉංග්‍රීසියට නැගෙන්නේ දැරිය වෙතිනි. විනිසුරු පහදා දෙන්නේ ඇය පාසැල් කලාපයක අධික වේගයෙන් රිය පදවා ඇති බවයි. බටහිර රටක එය බරපතල වරදකි.

“අම්මා දැනගෙන හිටියෙ නෑ ඒක වරදක් කියල. එයා දන්නෙ නෑ නීතිය. එයා වේගෙන් ගියේ මම අසනීපෙන් හිටපු නිසා.“

“ආහ්... ඔයාගෙ අම්ම වේගෙන් ගියේ ඔයාට අසනීප නිසා...?“

දැරිය එකඟතාව පළ කරමින් හිස වනයි.

“මෙහාට එන්න ටිකකට!“

කරුණාබරිත විනිසුරුවරයාගේ අසුන වෙත යන කුඩා දැරිය සිය නම මාසා බවත්, තමන්ගේ වයස අවුරුදු අටක් බවත් සිය සිහිනය වෛද්‍යවරියක වීම බවත් විනිසුරුවරයාට පිළිතුරු දෙමින් කියන්නී ය.

“ආහ්... වෛද්‍යවරියක්! එයා ගොඩක් ජීවිත බේරන්නයි යන්නෙ!“

අනතුරුව එළඹෙන්නේ අපූර්වතම අවස්ථාවකි.

“ඔයාගෙ අම්ම දැන් එයාගෙ වැරැද්දට හේතුව කිව්ව. ඔයා හිතනව ද ඒක හොඳ උත්තරයක් කියල. නැත්තං ඒක නිකං සරල පැහැදිලි කිරීමක් ද, ඒත් නැත්තං එයාගෙ උත්තරේ පිළිගන්න බැරි ද?“

“මං හිතන්නෙ සරල පැහැදිලි කිරීමක්!“

එහෙනං අපි මොකද කරන්නෙ? ඩොලර් පණහක් දඩ ගහන්න පුළුවනි. නැත්තං ඉන් භාගයක්. ඒත් නැත්තං නිදහස් කරන්න පුළුවනි.“

“ඩොලර් පණහයි!“

දැරියගේ තීන්දුව උසාවි කාමරයම සිනාවේ ගිල්වයි.

“පේනවනෙ එයා නීතියත් දන්න වෛද්‍යවරියක්!“

විනිසුරුවරයා අවසන කැඳවන්නේ දැරියගේ පියා ය. බුහුටි, තීක්ෂණ දැරියක සැදීම වෙනුවෙන් මාපිය යුවළට සුභ පතන විනිසුරුවරයා දැරිය වෙතින්ම ‘පැමිණිල්ල නිශ්ප්‍රභා‘ කළ බව ප්‍රකාශ කරමින් අසරණ ගැහැණිය නිදහස් කරයි.

සියල්ල අවසානයේ විනිසුරුවරයා මෙම සිරියානු පවුලට සමුදෙන්නේ ‘ඇමරිකාවට සාදරයෙන් පිළිගනිමි‘ යනුවෙන් ද පවසමිනි.

මෙම විනිසුරුවරයාගේ මේ හා සමාන, සංවේදී උසාවි තීන්දු සම්බන්ධ වීඩියෝ පට ගණනාවක් පසුගිය කාල සමය තුළ විවිධ සමාජ මාධ්‍ය ජාල හරහා විශාල වශයෙන් සංසරණය වෙමින් තිබුණු හෙයින් මේ වීඩියෝ පටවල සුලමුල සෙවීමට මට සිත් විය. කරුණු විමසීමට පෙර මා අනුමාන කළේ, වීඩියෝ පටවල දක්නට ඇති සුසාදිත බව හා සුහුරු බව නිසාම, මේ නම් පූර්ව පිටපතක් අනුව කෙරුණු රූගත වීමක් වීමට ඇති ඉඩ ඉහළ වනු ඇති බව ය.

එහෙත් පසුබිම් විමසුම ගෙන ආවේ මගේ අනුමානය එලෙසින්ම නිවැරදිය යන තොරතුරු නම් නොවේ. ලොව පුරා මිලියන ගණනාවකගේ අවධානය දිනූ මෙම වීඩියෝවල හමුවන වයෝවෘද්ධ විනිසුරුවරයා නමින් ෆ්‍රෑන්ක් කැප්රියෝ ය. අසූ දෙහැවිරිදි ඔහු ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ රෝඩ් අයිලන්ඩ් ප්‍රාන්තයේ අගනුවර වන ප්‍රොවිඩන්ස් හි ප්‍රධාන නාගරික විනිසුරුවරයා ය. 1985 වර්ෂයේ පටන් එම නිලය හොබවන කැප්රියෝගේ විනිසුරු තීන්දු මෙන්ම නඩු විමසන කාරුණික ස්වභාවය පසුබිම් කරගනිමින් 2000 වර්ෂයේ පටන් ඇරඹෙන ‘ප්‍රොවිඩන්ට් නගරයේ දී හසුවීම‘ (Caught in Providence) නමැති රූපවාහිනී වැඩසටහන සත්‍ය වශයෙන්ම උසාවි කාමරය තුළ සිදුවන නඩු ඇසීම් පළමුව ප්‍රාදේශීය රූපවාහිනී නාලිකාවක් ඔස්සේ ජනතාව වෙත ගෙනවිත් ඇත. ගෙවුණු වසර කිහිපය තුළ පළමුව ජාතික මට්ටමින් ද  අනතුරුව යූටියුබ් නාලිකාව ඔස්සේ විශ්ව මට්ටමින් ද ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය හා ලොව පුරා මිලියන සිය ගණනක ප්‍රේක්ෂක ආකර්ෂණය දිනා ඇති Caught in Providence නාගරික උසාවියක ඇසෙන වාහන පැදවීම සම්බන්ධ චෝදනා, වාහන නැවතීම සම්බන්ධ චෝදනා මෙන්ම අපරාධ චෝදනා ද හමුවේ කාරුණික විනිසුරුවරයකුගේ දයාව මුසු බැල්ම පිළිබඳ නෙත් අඟට කඳුළු කැඳවන සුළු පුවත් ගණනාවක් දක්වමින් නීතිය අභියස මනුෂ්‍යත්වය කිරා මැන අප අභිසය තබයි.

දෙවැනි ලෝක යුද්ධයෙන් පසු වියට්නාමය, ඉරාකය, කුවේටය, ඇෆ්ගනිස්ථානය ආදී බොහෝ රටවල පැවති හා පැවතෙන යුද්ධවලදී සෘජුවම ද තවත් බොහෝ යුධ කලාප හමුවේ වක්‍රවද සිය දායකත්වය ලබා දෙමින් හා ලෝකයේ අනේක යුද්ධ හා ගැටුම් හමුවේ ඒ සමථයකට පත් කරනු වස් ක්‍රියාත්මක වනු වෙනුවට ඒ තවත් ගිනි දල්වනු පිණිස ද දායක වන ලොව බලගතු රාජ්‍යයක ඇති ප්‍රාන්ත නගරයක හමුවන ‘නීතියේ මානුෂික ස්වරූපය‘ විහිළුවක් බවට ඔබ යෝජනා කරන්නට ඇති අවකාශ ඉහළ බව මම දනිමි. ප්‍රොවිඩන්ස් නගර උසාවියට යාමට පෙර ග්වන්තනමෝ බේ කඳවුර දෙසට නෙත් යොමා ඇමරිකානු මනුෂ්‍යත්වයේ සත්‍ය ස්වරූපය වටහා ගන්නට ඔබ අතුරින් අයෙකු ආරාධනා කරනු ඇති බව ද මම දනිමි. මගේ අදහස ඔබ ගෙන එන ඒ සියලු තර්ක හා යෝජනා විමසීමට කැඳවන අතරම ප්‍රොවිඩන්ස් නගර උසාවියේ මේ කුඩා මිනිසාගේ (අතිශයෝක්තියට නැගූ හෝ නොනැගූ)  ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳව ද අප විමසා බැලිය යුතු බව ය. ඒ ඇයි?
කුසගින්න, ජීවිතය ගැට ගසා ගැනීම, දරු සෙනෙහස ආදී කරුණු පෙරමුණෙහි තැබෙන, ඒ වෙනුවෙන් අහුලාගැනෙන කොස් ගෙඩියක් හෝ පොල් ගෙඩියක් හේතුවෙන් මාස ගණනක් සිර දඬුවම් විඳින්නට හේතුවන හෝ දහස් ගණනින් ශරීර ඇප බඳින්නට සිදුවන තීන්දු ඇසෙන උසාවි කාමර අභියස අපි ජීවත් වෙමු. කුඩා වරදවලට දඩ ගෙවාගත නොහැකිව සිර ගෙවල දුක් විඳින අසරණ ගැහැණුන් හා මිනිසුන් ගැන ද, ඇතැම් විට සිය මව සිරගත වීම නිසා අනිවාර්ය සිර දඬුවමකට ලක්ව සිටින අසරණ කුඩා දරුවන් ගැන ද අප අසන්නේ මෑතක සිට නොවේ.

“ඒ ගෑණු කෙනා ඇඳගෙන ඇඳල හිටපු ඇඳුමට ජජ් හොඳටම දොස් කිව්ව. ඒක පරණ සාරියක්. සමහර විට ඒක ඒ මනුස්සය ළඟ තිබුණු එකම ඇඳුම වෙන්නැති කියල මට හිතුණ!“

වරක් මා හඳුනන නීතීඥවරියක දැඩි වේදනාවකින් මා සමග පැවසුවේ ඇඳ සිටි ඇඳුම මගින් උසාවියට අපහාස කළේ යැයි සළකමින් උසාවියෙන් පිටමන් කළ අසරණ ගැහැණියක පිළිබඳ සඳහන් කරමිනි.

අපට හිටපු යාපනයේ මහාධිකරණ විනිසුරු ඉලන්චේලියන් සුවිශේෂ චරිතයක් වූයේ ඔහු තුළ සිටින විනිසුරුවරයා යටපත් කරමින් ඔහු තුළ සිටින මනුෂ්‍යයා ඉස්මතුව පෙනුණු හෙයිනි.  ෆ්‍රෑන්ක් කැප්රියෝ ලෝක අවධානයට පාත්‍ර වන්නේ ද නීති වගන්ති පොත පසෙක තබා ගනිමින්ම ඔහු මනුෂ්‍යත්වය පෙරමුණට කැඳවන හෙයිනි. ඔහු නිරතුරුව තමා අභියසට පැමිණෙන චරිතයේ ජීවන විත්තිය විමසා බලයි. දරුවකු හෝ දැරියක සමග විත්තිකරුවකු පැමිණ සිටියි නම් දරුවා හෝ දැරිය අසළට කැඳවාගෙන ඔහුගෙන් හෝ ඇයගෙන් තතු විමසා බලයි. ඩොලර් පණහක හෝ සියයක දඩයකින් බොහෝ විත්තිකරුවන්ගේ ජීවිත විසල් වෙනසකට භාජනය නොවූවත් නීතිය මෙහෙයවන්නේ ද, ඉන් පාලනය විය යුත්තේ ද මිනිසාම බව හඟවයි.

උසාවිය හෝ වේවා, වෙනයම් රාජ්‍ය ආයතනයක් වෙත හෝ වේවා පුරවැසියකු පිවිසෙන්නේ තමන් වෙත වන ගැටළුවකට පිළිතුරක් අපේක්ෂාවෙනි. උසාවියකට යමෙකු කැඳවන්නේ ඔහු හෝ ඇය කළ වරදක් සඳහා නියමිත දඬුවම ඔහු/ඇය වෙත නියම කිරීමේ අරමුණෙනි. මේ කවර හේතුවකට හෝ අදාල ආයතනය වෙත පිවිසෙන්නා/ පිවිසෙන්නිය වෙත මනුෂ්‍යත්වය මුණගැස්විය හැකි නම්....?

වඩාත් තෘප්තකර පුරවැසි සමාජයක් බිහි කිරීම සඳහා ඒ ප්‍රධාන හේතුවක් වනු ඇත. ෆ්‍රෑන්ක් කැප්රියෝලා අපට අවශ්‍ය ඒ සඳහා ය!

-ප්‍රියන්ත ෆොන්සේකා -